Το Πάνθεον είναι το καλύτερα διατηρημένο από τα αρχαία μνημεία της Ρώμης και αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη έκφραση της δόξας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εδώ και σχεδόν 2000 χρόνια. Η ιστορία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Αιώνια Πόλη και αποτέλεσε ένα από τα σύμβολα της ιστορίας της μέσα στους αιώνες.
Ιστορία

Στη θέση που βρίσκεται σήμερα το Πάνθεον υπήρχαν δύο κτήρια που κατασκευάστηκαν διαδοχικά τον 1ο αιώνα μ.Χ., το πρώτο από τα οποία είχε χτιστεί από τον Μάρκο Αγρίππα, πολιτικό, στρατηγό, αρχιτέκτονα και στενό φίλο του αυτοκράτορα Αυγούστου. Η ανέγερση του σημερινού επιβλητικού οικοδομήματος ολοκληρώθηκε το 125 μ.Χ., την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού, και ήταν αφιερωμένο σε όλους τους ρωμαϊκούς θεούς, όπως δηλώνει και το όνομά του (Παν- και Θεοί). Ωστόσο, μπορεί να σχεδιάστηκε ως χώρος για τις δημόσιες εμφανίσεις του αυτοκράτορα με τη θεϊκή του ιδιότητα, ισότιμη με τους άλλους θεούς του ρωμαϊκού πανθέου και τους θεοποιημένους προκατόχους του.
Το Πάνθεον αποτελείται από δύο τμήματα. Το κεντρικό κτίσμα, γνωστό ως “ροτόντα”, έχει κυκλική κάτοψη και παχύ τοίχο χωρίς παράθυρα, ενώ διαθέτει επτά μεγάλες κόγχες στο επίπεδο του εδάφους (οκτώ αν συμπεριληφθεί η είσοδος). Στεγάζεται από έναν ημισφαιρικό θόλο με μια μεγάλη κεντρική οπή (το “oculus”), διαμέτρου 8,8 μέτρων. Μπροστά από το βασικό κτίσμα υπάρχει μια προεξέχουσα στοά με μνημειώδη πρόσοψη που αποτελείται από 16 κορινθιακούς κίονες, ύψους 11,8 μέτρων ο καθένας, κατασκευασμένους από ένα μόνο τεμάχιο αιγυπτιακού γρανίτη.
Ο θόλος είναι χωρίς αμφιβολία το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του κτηρίου. Με εσωτερική διάμετρο 43,44 μέτρα και ύψος που φτάνει τα 21,75 μέτρα, είναι ο μεγαλύτερος θόλος που έχει κατασκευαστεί ποτέ από λιθοδομή ή μη οπλισμένο σκυρόδεμα. Αποτελεί έτσι μια διαχρονική απόδειξη της ιδιοφυΐας των Ρωμαίων αρχιτεκτόνων, καθώς το κτίριο στέκει ανέπαφο μέχρι και σήμερα. Το υλικό κατασκευής του είναι ένα είδος σκυροδέματος (μπετόν) της εποχής που περιέχει τούφο (ένα μαλακό πέτρωμα που σχηματίζεται από συμπυκνωμένη ηφαιστειακή τέφρα) και ελαφρόπετρα.
Το Πάνθεον είναι αφιερωμένο στον αρχικό κατασκευαστή του, τον Μάρκο Αγρίππα, όπως φαίνεται από την περίοπτη λατινική επιγραφή στην πρόσοψη: “Marcus Agrippa Luci filius consul tertium fecit” που σημαίνει “Ο Μάρκος Αγρίππας, γιος του Λεύκιου, ύπατος για τρίτη φορά, το κατασκεύασε”.
Το έτος 608 μ.Χ. ο πάπας Βονιφάτιος Δ’ διέταξε να μεταφερθούν στο Πάνθεον τα λείψανα πολλών μαρτύρων από τις χριστιανικές κατακόμβες και στη συνέχεια μετέτρεψε επίσημα το κτήριο σε χριστιανικό ναό με το όνομα “Basilica di Santa Maria ad Martyres” (Βασιλική της Θεοτόκου και των Μαρτύρων). Η μετατροπή αυτή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάσωσή του, καθώς γλίτωσε από τις μεσαιωνικές λεηλασίες που οδήγησαν πολλά από τα αρχαία μνημεία της Ρώμης σχεδόν σε ερήμωση.
Ωστόσο, το Πάνθεον δεν κατάφερε να επιβιώσει αλώβητο. Στις αρχές του 17ου αιώνα ο πάπας Ουρβανός Η’ από την οικογένεια Μπαρμπερίνι αφαίρεσε τα χάλκινα επιχρίσματα από τη στοά, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή χάλκινων κανονιών για το κάστρο Sant’Angelo. Αυτή ήταν η αιτία για την καθιέρωση της λαϊκής ρήσης: “quod non fecerunt barbari fecerunt Barberini” («ό,τι δεν έκαναν οι βάρβαροι το έκαναν οι Μπαρμπερίνι!») που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από τους ντόπιους. Επίσης, ο Ουρβανός πρόσθεσε πάνω από το ενδιάμεσο αέτωμα δύο καμπαναριά που δεν άρεσαν καθόλου στους κατοίκους της Ρώμης -τα αποκαλούσαν «αυτιά γαϊδάρου»- και τελικά αφαιρέθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα.
Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, το κτίριο μελετήθηκε πολύ – ο Μπρουνελλέσκι το χρησιμοποίησε ως έμπνευση για τον τρούλο του καθεδρικού ναού της Φλωρεντίας, ενώ έγινε και τόπος της τελευταίας κατοικίας σημαντικών προσωπικοτήτων. Εκεί είναι θαμμένος ο διάσημος ζωγράφος της Αναγέννησης Ραφαήλ, όπως και οι Ιταλοί μονάρχες Βίκτωρ Εμμανουήλ Β’ και Ουμβέρτος Α’. Σήμερα εξακολουθεί να βρίσκεται σε χρήση ως καθολικός ναός.
Ξέρατε ότι;
- Ο «οφθαλμός» (oculus) στο κέντρο του θόλου είναι η μοναδική πηγή φυσικού φωτισμού για το Πάνθεον. Η δέσμη φωτός που διαπερνά αυτή την κυκλική οπή δημιουργεί ένα δραματικό εφέ καθώς ταξιδεύει αργά στο δάπεδο και στα τοιχώματα του κτηρίου, φωτίζοντάς το σαν προβολέας. Κατά τους χειμερινούς μήνες η δέσμη φωτός φωτίζει μόνο τον θόλο, ενώ το μεσημέρι των ισημεριών αγγίζει μόλις τη βάση του. Μετά την εαρινή ισημερία αρχίζει να κατεβαίνει και τις ημέρες γύρω από την 21η Απριλίου (την παραδοσιακή ημερομηνία ίδρυσης της Ρώμης) η δέσμη του ηλιακού φωτός φωτίζει πλήρως την είσοδο κατά τις μεσημεριανές ώρες, δημιουργώντας μια εντυπωσιακή ατμόσφαιρα. Πλησιάζοντας προς το θερινό ηλιοστάσιο, η δέσμη κινείται κατά μήκος του δαπέδου κατά τη διάρκεια της μέρας, αν και δεν φτάνει ποτέ στο κέντρο, ενώ κατά το θερινό ηλιοστάσιο φωτίζει την είσοδο.
- Κάθε χρόνο με την ευκαιρία της Πεντηκοστής συμβαίνει στο Πάνθεον η «βροχή των πετάλων», με δεκάδες χιλιάδες κόκκινα πέταλα να πέφτουν σαν βροχή από τον «οφθαλμό» του θόλου. Η βροχή αυτή συμβολίζει την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος -με τη μορφή γλωσσών φωτιάς- στην Παναγία και τους αποστόλους.
Πώς θα πάτε στο Πάνθεον

Το Πάνθεον βρίσκεται στη νότια πλευρά της Piazza della Rotonda, μεταξύ της Piazza Navona και της Via del Corso. Ο πλησιέστερος σταθμός του μετρό είναι ο σταθμός Piazza di Spagna της γραμμής A (κόκκινη). Από την έξοδο στρίψτε αριστερά προς τα Ισπανικά Σκαλοπάτια και περπατήστε κατά μήκος της Via dei Condotti (ο δρόμος που ξεκινάει από το σιντριβάνι Barcaccia στο κάτω μέρος των Ισπανικών Σκαλοπατιών). Αφού διασχίσετε τη Via del Corso, πάρτε την πρώτη στροφή στα αριστερά (Via del Leoncino), η οποία στη συνέχεια γίνεται Via di Campo Marzio.
Μετά από 150 μέτρα στρίψτε δεξιά στην τράπεζα Banca Etruria και αμέσως μετά από λίγα μέτρα αριστερά. Συνεχίστε κατά μήκος της Via della Maddalena, για 80 μέτρα. Στην Piazza della Maddalena συνεχίστε προς την ίδια κατεύθυνση κατά μήκος της Via del Pantheon (ο δρόμος στα αριστερά). Μετά από 30 μέτρα θα βγείτε στην Piazza della Rotonda με το Πάνθεον μπροστά σας στην άλλη πλευρά της πλατείας.
Πρακτικές πληροφορίες
Το Πάνθεον είναι ανοιχτό καθημερινά από τις 9 π.μ. έως τις 7 μ.μ. Η είσοδος ήταν δωρεάν μέχρι πρόσφατα -από την 1η Ιουλίου 2023 έχει καθιερωθεί εισιτήριο 5 ευρώ. Τις αργίες και τα Σαββατοκύριακα πρέπει να κάνετε κράτηση του εισιτηρίου ή της ξενάγησής σας μέσω της επίσημης ιστοσελίδας (www.pantheonroma.com).
Οι επισκέψεις τουριστών δεν επιτρέπονται κατά τη διάρκεια της λειτουργίας (από τις 17:00 το Σάββατο και από τις 10:30 το πρωί της Κυριακής). Το audio guide κοστίζει 10 ευρώ και οι ξεναγήσεις ξεκινούν από 20 ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου και την 25η Δεκεμβρίου παραμένει κλειστό.